Pierwszy tom trylogii Stefana Żeromskiego „ Walka z szatanem ”, obejmującej panoramę życia polskiego w okresie przedwojennym i w latach pierwszej wojny światowej.
Młody architekt Ryszard Nienaski podejmuje samotną „walkę z szatanem” o sprawiedliwszy świat. Symbolem jego dążeń społecznych jest m.in. niedoprowadzony do końca projekt odbudowy starego zboru ariańskiego i stworzenia w nim ludowego ośrodka oświatowego.
Z właściwą sobie finezją przedstawił pisarz wątki romansowe. Wyróżniają się także obrazy życia – czy to wielkomiejskiego Paryża, czy prowincjonalnej galicyjskiej Posuchy – oraz obrazy wojny, kreślone z pasją wyrażającą antywojenny protest pisarza. Niektóre części utworu utrzymane są w poetyce drapieżnego naturalizmu.